Tak zwana ustawa śmieciowa przeszła kolejną nowelizację, która ma być odpowiedzią na wyzwania gmin związane z gospodarowaniem odpadami komunalnymi. Nowe przepisy wymuszą wprowadzenie zmian w gminnych systemach gospodarki odpadami. Co się zmieni po 1 stycznia 2022 r.?
Gospodarowanie odpadami komunalnymi przez gminy rodzi wiele wyzwań. Rosnąca masa odpadów komunalnych, błędy w selektywnej zbiórce lub jej brak, kolejne zmiany przepisów dotyczących zasad gospodarowania odpadami komunalnymi powodują wzrost kosztów ich zagospodarowania. Kolejne nowelizacje ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach nie przyniosły do tej pory efektów oczekiwanych przez gminy.
Co się zmieni w obowiązku selektywnej zbiórki?
Nowelizacja ustawy śmieciowej (czyli ustawy z 13.09.1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach, Dz.U. z 2021 r., poz. 888) rozszerzyła obowiązek selektywnej zbiórki na wszystkich wytwórców odpadów komunalnych. Obowiązek ten będzie dotyczył wszystkich podmiotów wytwarzających odpady, niezależnie od tego, czy są oni właścicielami danej nieruchomości. Oznacza to, że obowiązek selektywnego zbierania odpadów komunalnych dotyczy zarówno nieruchomości, na których zamieszkują mieszkańcy, jak również nieruchomości, na których nie zamieszkują mieszkańcy a są wytwarzane odpady komunalne.
Odejście od odpowiedzialności grupowej – system indywidualnego rozliczania obowiązku segregowania odpadów w przypadku budynków wielolokalowych
W ustawie o utrzymaniu czystości i porządku w gminach pojawią się przepisy umożliwiające wprowadzenie system indywidualnego rozliczania obowiązku segregowania odpadów w przypadku budynków wielolokalowych. Warunkiem skorzystania z tego systemu jest zapewnienie przez właściciela nieruchomości w uzgodnieniu z gminą technicznych możliwości identyfikacji odpadów komunalnych wytwarzanych w poszczególnych lokalach w budynkach wielolokalowych oraz podjęcie przez radę gminy stosownej uchwały. Uchwała, o której mowa, może dotyczyć wszystkich albo określonych nieruchomości zabudowanych budynkami wielolokalowymi, w zależności od tego, czy właściciele nieruchomości w uzgodnieniu z gminą zapewnią techniczne możliwości identyfikacji odpadów komunalnych wytwarzanych w poszczególnych lokalach na wszystkich nieruchomościach zabudowanych budynkami wielolokalowymi albo na części tych nieruchomości.
Nowe uprawnienia dla gmin. Zezwolenie na łączne zbieranie odpadów tworzyw sztucznych, metali, opakowań wielomateriałowych oraz szkła
Na wniosek wójta, burmistrza lub prezydenta miasta minister właściwy do spraw klimatu może zezwolić gminie w drodze decyzji na częściowe odstępstwo od selektywnego zbierania wybranych frakcji odpadów komunalnych, czyli na łączne zbieranie odpadów tworzyw sztucznych, metali, opakowań wielomateriałowych oraz szkła. Konieczne jednak jest spełnienie co najmniej trzech spośród czterech warunków wskazanych w nowym art. 4b ust. 1 ustawy śmieciowej. Przy określaniu odstępstwa w zakresie selektywnego zbierania odpadów minister będzie mógł m.in. wziąć pod uwagę, czy mimo odstępstwa od selektywnego zbierania odpadów gmina osiągnie poziomy przygotowania do ponownego użycia i recyklingu.
Możliwość dopłacania przez gminy do systemu gospodarki odpadami
Nowe przepisy umożliwiają radzie gminy podjęcie uchwały o pokryciu części kosztów gospodarowania odpadami komunalnymi z dochodów własnych niepochodzących z pobranej opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi. Będzie to mogło nastąpić w sytuacji, gdy:
- środki pozyskane z opłat za gospodarowanie odpadami komunalnymi są niewystarczające na pokrycie kosztów funkcjonowania systemu gospodarowania odpadami komunalnymi, w tym kosztów, o których mowa w art. 6r ust. 2-2c ustawy śmieciowej, lub
- celem jest obniżenie opłat za gospodarowanie odpadami komunalnymi pobieranych od właścicieli nieruchomości.
Rada gminy, ustalając stawki opłat za gospodarowanie odpadami komunalnymi dla właścicieli nieruchomości, na których zamieszkują mieszkańcy, w części dotyczącej gospodarstw domowych, może uwzględnić stopień, w jakim dochody ze środków własnych pozyskanych ze sprzedaży surowców wtórnych i produktów przygotowanych do ponownego użycia pokrywają koszty funkcjonowania systemu gospodarowania odpadami komunalnymi i jest reakcją ustawodawcy na to, że dochody pozyskiwane przez gminy na rynku sprzedaży surowców wtórnych nie są wystarczające, by pokryć wydatki na system gospodarki odpadami. Jednocześnie jednak ustawodawca wprowadzając tą regulację sam niejako przyznaje, że dotychczas były trudności w zachowaniu, wyrażonej w ustawie utrzymaniu czystości i porządku w gminach, zasady bilansowania się dochodów i wydatków z tytułu opłat za gospodarowanie odpadami komunalnymi.
Dopłaty będą mogły być pokryte z dochodów własnych gminy niepochodzących z pobranej opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi. We wprowadzonej regulacji nie zawarto jednak jakichkolwiek wytycznych co do treści uchwały rady gminy (oprócz tego, że dopłata nie może obejmować całości kosztów gospodarowania odpadami komunalnymi). Ustawodawca w tym zakresie pozostawił całkowitą dowolność gminom, które mogą w istocie w tym zakresie podjąć uchwałę całkowicie ogólną, jak też uchwała ta może wskazywać konkretną kwotę dopłaty. Dalej ustawodawca nie wprowadził jakichkolwiek ograniczeń ani co do źródeł dopłaty, ani co do sytuacji, gdy gmina będzie mogła wprowadzić dopłaty. Warto zauważyć, że ustawodawca nie wymaga w zasadzie żadnego uzasadnienia dla uchwały. Odnośnie pierwszej przesłanki podjęcia uchwały – już dotychczas środki pozyskane z opłat za gospodarowanie odpadami komunalnymi były niewystarczające na pokrycie kosztów funkcjonowania systemu gospodarowania odpadami komunalnymi. Odnośnie drugiej przesłanki – zawsze można powołać się na chęć obniżenia opłat za gospodarowanie odpadami komunalnymi. Choć autorzy nowelizacji wskazali, że gminy będą mogły skorzystać z tego przepisu w sytuacjach nadzwyczajnych, np. w przypadku wzrostu cen za zagospodarowanie odpadów, to zastrzeżenie takie nie zostało już zawarte w ustawie utrzymaniu czystości i porządku w gminach. Wreszcie ustawodawca nie odniósł się do kwestii zmian uchwał „o dopłatach” w trakcie roku budżetowego, w tym w zakresie lepszego lub gorszego bilansu dochodów i wydatków z tytułu opłat za gospodarowanie odpadami komunalnymi.
Analizowana zmiana budzi uzasadnione wątpliwości co do tego, czy jest sprawiedliwa. Można ją bowiem sprowadzić do stwierdzenia, że mieszkańcy gminy będą dopłacać za wszystkich tych, którzy nie wnoszą opłat za gospodarowanie odpadami komunalnymi, co również przeczy fundamentalnej dla prawa ochrony środowiska zasadzie, że to zanieczyszczający płaci.
Uchwała rady gminy podjęta na podstawie art. 6k ust. 1 pkt 2 ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach, przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy, zachowuje moc do dnia wejścia w życie nowej uchwały, nie dłużej niż do dnia 30 czerwca 2022 r.